लिंगायत धर्मं भुषण थोर शरण श्री मन्मथ
माउली
( इसवी सन १५६१ ते १६१४,
शके १४८२ ते १५३५ )
उस्मानाबाद जिल्हयातील कळंब या गावचे रहिवासी श्री शिवलिंग विभूते आणि पार्वतीबाई यांच्या उदरी मन्मथ माउली यांचा जन्म त्यांच्या आजोळी 'नेकनूर' येथे झाला. मन्मथ माउली हे स्वताचा संसार करून लिंगायत धर्मासाठी प्रचार प्रसार करीत असत. त्यांना 'महालिंग' नावाचा मुलगा होता. लहानपणापासून ते काव्य रचना करत. त्यांनी लावणी,पडे, कटाव, फटका अशे विविध काव्यप्रकार निर्मिले. शाहिरीचे फड गाजविणारे मन्मथ माउली लिंगायत पीठाधीश शरण तत्कालीन मानूर मठाधीश नागेश आणि श्री बसवराज यांच्या प्रेरणेने स्वधर्म लिंगायत धर्म जागृती साठी आणि साहित्य निर्मिती साठी खर्च केला. त्यांनी अनुभावानंद, स्वंयप्रकाश परमरहस्य, गुरुगीता, मन्मथबोधामृत, ज्ञानबोध गुरुचरित्र, आनंदलहरी, शिवस्तोत्र, गुरुप्रसाद, गुरु नागी, विज्ञानबोध, पंचपदी, शिवगीता. या लिंगायत साहित्याची निर्मिती केली. शिवगीता या ग्रंथाचे हस्थलिखिते श्री होटगिकर शिवाचार्य यांनी छपाई साठी म्हणून नेवून गहाळ केले 'परमरहस्य' हा ग्रंथ आजपर्यंत प्रथम श्रीपारलिंगप्रभू, बार्शी यांनी शके १८०९ मध्ये प्रकाशित केली. नंतर १८५३ मध्ये श्री देशिकेंद्र, लातूर यांनी, श्री शिवलिंग शिवाचार्य अहमदपूर यांनी इसवी सन १९६१ मध्ये, या ग्रंथाच्या आवृत्ती प्रकाशित केल्या आहेत.
" सर्व धर्मासी कोण जो धनी ।
ज्ञान विज्ञान वर्ते जयापासोनी !!"
अशा गुरुची कल्पना मन्मथ माउली यांनी केली होती.
" सांडोनिया लिंगार्चना ।
जो करी अन्य देवता पूजन ।
तो शिवभक्त नोव्हे, त्याचिया वदना ।।
अवलोकू नये !!"
" अमान्य करोनी हृदयीचे लिंग !
जो धरी स्थावरी भक्तीअंग !
तो शिवभक्त नोव्हे केवळ सोंग ! बहुरुपियाचे !!"
आज लिंगायतांचे आणि लिंगायत आचरण सांगनारांचे आचरण वरील वचनाशी किती सुसंगत आहे हे तपासणे गरजेचे आहे........
मन्मथ स्वामी चे निवडक अभंग
"वर्णामाजी श्रेष्ठ ब्राह्मण मी एक ,
वाखाणी कौतुक लोकांमध्ये !!1!!
क्षमा दया शांती ईश्वराची भक्ती,
नसे एकराती भूतदया !!2!!
तेथेची ते वर्म चुकुनिया गेला ,
भवपाशी गुंतला ८४ च्या !!3!!
उत्तम मिष्टान्न चांडले शिविले ,
तैसे तेथे झाले अभिमाने !!4!!
मन्मथ शिवलिंग म्हणे मी पानाचे ,
घेवूनीया नाचे ओझे माथा !!5!!
(संदर्भ : मन्मथ गाथा , अभंग : ८० , पान
न. २५ )
"षटस्थल ज्ञान हाची महायोग !
भक्ताचा अनुराग सर्वकाळ !!
शिवावीन अन्य दुजा नाही देव !
भक्तस्थळी भाव हेची शुद्ध !!
महेश्वरा ऐसा असे दुजे स्थळ !
देखिली सकळ शिवरूपी !!
लिंगार्पित सर्व प्रसादची होती !
हेची दृढ चित्ती प्रसादिका !!
लिंग तोची प्राण प्राण तोची लिंग !
असे तो अभंग प्राणलिंग !!
त्रिकाळ पूजन ज्ञानलिंगाठायी !
शरणस्थळी पाही भक्त तैसा !!
सहावे स्थळ ऐक्यभावे श्रेष्ठ !
शिवरूपी दृष्टलीरे शेवा !!
म्हणे मन्मथ बसवभक्तादिका !
सर्वश्रेष्ठ देखा षटस्थल!!"
" सर्व धर्मासी कोण जो धनी !
ज्ञान विज्ञान वर्ते जयापासोनी !!"
अशा गुरुची कल्पना मन्मथ
माउली यांनी केली होती.
" सांडोनिया लिंगार्चना !
जो करी अन्य देवता पूजन !
तो शिवभक्त नोव्हे, त्याचिया वदना !
अवलोकू नये !!"
" अमान्य करोनी हृदयीचे लिंग !
जो धरी स्थावरी भक्तीअंग !
तो शिवभक्त नोव्हे केवळ सोंग ! बहुरुपियाचे !!"
"आशा धरोनी बोधीना । पूजा मान इच्हीना ।।
परस्त्रीस पाहीना । कामदृष्टी कदा ।।
जीव -हिंसा करीना । शब्दे कोणासी दुखविना ।।
भुवई उचलीना । कोणावरी ।।
जयाचे नाव विरक्त। तो कासयासी नोव्हे लिप्त ।
श्वान वमन मानित । भोग विलास सर्व ते ।।|
तयासी लोह कांचन । गारा आणि समरत्न ।।
मान अपमान समान । आनंद भरित सर्वदा ।।"
